Η απάντηση του Μάσιμο Ορτάλι, που δημοσιεύτηκε στο 262ο τεύχος του «Rivista Anarchica», σε ένα φοιτητή** που ζητούσε διευκρινίσεις για τη σχέση του Μαλατέστα (και γενικότερα του αναρχισμού) με το φασισμό δε με έχει πείσει πλήρως. Γι’ αυτό, θα ήθελα να προσθέσω κάποιες σκέψεις πάνω σ’ αυτήν τη σχέση, ελπίζοντας να συμβάλω σε μία συζήτηση που τη θεωρώ χρήσιμη, όχι μόνο από ιστοριογραφικής απόψεως, αλλά επίσης, και κυρίως, από απόψεως πολιτικής επικαιρότητας.
Ο Ορτάλι γράφει ότι ο Μαλατέστα και οι Ιταλοί αναρχικοί δεν έθεταν στο ίδιο επίπεδο τη δημοκρατία και το φασισμό και ότι ήξεραν να συλλαμβάνουν πλήρως τις ουσιώδεις διαφορές των δύο συστημάτων εξουσίας καθώς και τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους έπρεπε να οργανώνουν τον αγώνα τους εναντίον της αντίδρασης. Δεν αποδέχομαι αυτήν την άποψη του Ορτάλι, επειδή πιστεύω, αντίθετα, ότι ο Μαλατέστα Συνεχίστε την ανάγνωση Φραντσέσκο Μπέρτι: Ο Μαλατέστα και ο φασισμός, οι αναρχικοί και η δημοκρατία
